آسیبهای دیسک کمر
ستون فقرات هر فرد از ۳۳ مهره که بر روی هم قرار گرفتهاند تشکیل میشود. این ۳۳ مهره در بخشهای مختلف بدن شکل و شمایل متفاوتی پیدا میکنند و با توجه به این تغییرات ظاهری، ستون فقرات را به ۵ بخش تقسیم میکنند:
- مهرههای گردنی: شامل ۷ مهره در ناحیه گردن
- مهرههای صدری: شامل ۱۲ مهره در مجاورت قفسه سینه
- مهرههای کمری: دارای ۵ مهره در قسمت تحتانی کمر
- مهرههای خاجی: شامل ۵ مهره خاجی و ۴ مهره دنبالچهای
ستون فقرات علاوه بر وظیفه حفظ محور بدن انسان را دارد، در داخل خود طناب نخاعی را که یکی از مهمترین اجزای بدن انسان است نیز در برمیگیرد و از آن محافظت میکند. طناب نخاعی در داخل ستون مهرهها، شاخههای عصبی حرکتی اصلی را به سرتاسر بدن میفرستد و این شاخه ها در بخشهای مختلف بدن پخش شده و پیامهای حرکتی از طرف مغز یا خود نخاع را به اندامها میرسانند. فیبرهای عصبی حسی نیز از اندامها به سمت نخاع حرکت میکنند و حس دریافت شده را از طریق نخاع به مغز میرسانند.
تمام این اعصاب از لابلای مهرهها به طناب نخاعی وارد یا از آن خارج میگردند. هرگونه جسم فضاگیری که این اعصاب را تحت فشار قرار دهد یا باعث ایجاد آسیب در آنها شود، میتواند به اختلالات حسی و حرکتی مختلف مثل گزگز، درد، ناتوانی در حرکت دادن و بی حسی در اندام مربوطه منجر شود.
بیشتر بدانید: کیفوز یا گوژپشتی چیست؟
وقتی میگوییم فردی دچار دیسک کمر شده است یعنی چه؟
عبارت «فلانی دچار دیسک کمر شده» از نظر علمی اشتباه میباشد و جزو ایرادات مصطلح به شمار میرود. مهرههای ستون فقرات به صورت مستقیم روی هم قرار نمیگیرند، بلکه در بین این مهرهها ساختارهای اسفنجی نرمی به نام دیسک بین مهرهای وجود دارد. این ساختارهای اسفنجی با کاهش اصطکاک و پیشگیری از ساییدگی استخوانهای سخت به روی هم، آسیبهای احتمالی را به حداقل میرسانند و حرکت محور بدن را برای فرد ممکن میسازند. بدون وجود دیسکهای بین مهرهای فرد قادر به خم و صاف کردن پشت خود نخواهد بود.
در صورتی که این دیسکهای بین مهرهای در اثر فشارهای ناگهانی یا آسیبهای مزمن از بین مهرهها بیرون بزنند، به دلیل فضاگیر بودن ممکن است شاخه ای از اعصاب نخاعی را تحت فشار قرار دهند. در این حالت گفته میشود که فتق دیسک بین مهرهای رخ داده است و اگر این فتق در محل مهرههای کمری رخ دهد گفته می شود فرد دچار فتق دیسک کمری شده است.
فتق دیسک مهرهای یک بیماری شایع است و بیشتر در مهره های کمری و عمدتا بین مهره های L4 و L5 یا بین مهرههای L5 و S1 بروز میکند. به خاطر داشته باشید که ما دو نوع آسیب دیسک بین مهرهای داریم:
- برآمده شدن دیسک یا بالجینگ دیسک: این وضعیت بیشتر در افراد مسن دیده میشود. با افزایش سن، دیسک مایع خود را کم کم از دست میدهد. در این حالت دیسک به دلیل نیروی زیادی که از بالا و پایین تحمل میکند، فشرده شده و به مرور، ناحیه داخلی دیسک که نوکلئوس پالپوزوس نام دارد به بخش خارجی دیسک فشار وارد کرده و دیسک به بیرون برآمده میشود. این حالت را برآمدهشدن دیسک یا دیسک بالجه شده مینامند.
- فتق و بیرون زدن دیسک: ممکن است در اثر وارد آمدن یک فشار ناگهانی یا ادامه پیدا کردن وضعیت دیسک برآمده، لایه خارجی به ناگاه پاره شده و بخش ژلهای داخلی بیرون بزند. در این صورت قسمت بیرون آمده میتواند بر روی اعصاب نخاعی آن ناحیه فشار وارد کند و بسته به اینکه آسیب در کدام مهره و در کدام سمت ایجاد شده است، علائم مختلفی ممکن است دیده شود.
چه عواملی میتوانند زمینه ساز فتق دیسک کمر شوند؟
عوامل مختلفی میتوانند زمینه را برای ایجاد فتق دیسک مهیا کنند. از جمله این عوامل میتوان به سن اشاره کرد. یکی دیگر از مهمترین عوامل نداشتن فعالیت منظم میباشد. عضلات کمری ضعیف به دلیل ناتوانی در مدیریت کردن فشارهای وارده به ناحیه کمر، زمینه ساز آسیبهای مختلف از جمله فتق دیسک بین مهرهای خواهد بود. همچنین وقتی فردی با توان عضلانی نه چندان بالا ناگهان فعالیتی بسیار سنگین انجام دهد نیز ممکن است دچار چنین آسیبهایی شود. مشاغلی که به موجب آن ضروری است فرد بارهای سنگینی جابجا کند یا حرکات پیچشی زیادی را با کمر خود انجام دهد، میتوانند زمینه ساز فتق دیسک بین مهرهای باشند.
فتق دیسک بین مهرهای چه علایمی ممکن است داشته باشد؟
فتق دیسک، بسته به محل بروز آن میتواند علایم مختلفی ایجاد کند. این علایم عبارتاند از:
- درد مداوم یا تکرارشونده پشت و کمر. این درد با حرکت کردن، سرفه و عطسه کردن یا ایستادن به مدت طولانی بدتر می شود.
- اسپاسم عضلات پشت
- درد سیاتیک: درد سیاتیک معمولا در اطراف باسن شروع میشوند. این درد خاصیت در طول پا حرکت میکند و به کف پا میرسد.
- ضعف عضلات پا
- بی حسی پا
- کاهش رفلکس زانو و قوزک پا
- اختلال عملکرد مثانه یا روده
اختلالات دیسک کمر چگونه تشخیص داده میشوند؟
علاوه بر اخذ شرح حال و معاینات فیزیکی، ضروری است تا تصویربرداریهای تشخیصی نیز برای بیمار انجام بگیرند. تصویربرداریهای مناسب برای تشخیص آسیبهای دیسک کمر شامل موارد زیر می شود:
- تصویربرداری اشعه ایکس: در این روش، با پرتاب اشعههای ایکس به بدن، تصویری بر اساس عبور یا عدم عبور اشعههای تابیده شده از ساختارهای درون بدن ایجاد میشود. ساختارهای سخت مثل استخوانها، اجازه عبور به اشعه ایکس نمیدهند و در تصویر سفید به نظر میرسند.
- MRI: این روش جزئیات بسیار خوبی از بافتهای نرم را میتواند در اختیار ما قرار دهد.
- میلوگرام: در این روش با تزریق ماده رنگی حاجب به درون ستون نخاعی، میتوانیم ستون فقرات را با جزئیات بیشتری نسبت به سایر روشها بررسی کنیم.
- سیتی اسکن: با روش تصویربرداری سیتی اسکن میتوان جزئیات ساختارهای مختلف بدن را در زوایای متعدد مشاهده کرد.
- الکترومیوگرافی یا نوار عصب عضله: در این روش، تحریکی الکتریکی به عضله وارد میشود و پاسخ یا عدم پاسخ عضله با محرک اندازه گیری میشود.
درمان آسیبهای دیسک بین مهرهای به چه شکلی انجام میشود؟
درمان آسیب دیدگیهای دیسک کمر در ابتدا به صورت حمایتی انجام میگیرد. بیشتر افراد به درمانهای حمایتی به خوبی پاسخ میدهند و نیازی به عمل جراحی نخواهند داشت. درمانهای حمایتی توصیه شده به بیماران شامل موارد زیر می باشد:
- استراحت مداوم به صورت درازکش روی تخت
- کاهش وزن
- فیزیوتراپی
- یادگیری درباره نحوه انجام صحیح حرکات بدن برای پیشگیری از وارد شدن آسیبهای جدید
- استفاده از ابزارهای حمایتی برای پشت بیمار
- داروهای ضد درد و شل کننده عضلات
در صورتی که درمانهای حمایتی نتوانند بهبودی در وضعیت فرد ایجاد کنند، بیمار به اتاق عمل برده میشود و پزشک جراح با ایجاد برش در پشت کمر فرد و برداشتن چند استخوان سد راه، بخشی از دیسک که دچار فتق و بیرون زدگی شده است را خارج میکند. فرد ممکن است بعد از عمل تا ماهها نتواند فعالیتهای روزمرهاش را خود به تنهایی انجام دهد.
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/lumbar-disc-disease-herniated-disc