آتروفی سودک یا دیستروفی سمپاتیک
Complex Regional Pain Syndrome یا سندرم درد منطقهای، اصطلاحی است که برای توصیف درد و التهاب اضافی و طولانی مدت در پی آسیب دیدگی بازو و پا، به کار میرود. CPRS دارای اشکال حاد (کوتاه مدت) و مزمن (طول کشنده بیش از ۶ ماه) است. CRPS به دو شکل آتروفی سودک و کازالژی دیده میشود. آتروفی سودک یا دیستروفی سمپاتیک رفلکسی (CRPS1)، به دلیل اختلال در عملکرد نورونهای سمپاتیک و سیستم ایمنی ایجاد میشود. در آتروفی سودک، برخلاف کازالژی، آسیب مستقیم و واضح عصبی وجود ندارد. آتروفی سودک موجب درد شدید و مزمن در یک یا چند اندام شده و این درد میتواند ماهها و حتی سالها به طول بیانجامد.
علائم آتروفی سودک
افراد مبتلا به CRPS دچار دردهای خودبخودی میشوند. در این افراد، دردهای غیرطبیعی پس از تماسهای معمول همچون لمس سطحی ناحیه آسیب دیده ایجاد میشود. علائم دیگر شامل تغییر در رنگ پوست، گرمی و تورم در زیر ناحیه آسیب دیده میباشد. این سندرم معمولا با گذشت زمان بهبود مییابد؛ اما در برخی موارد نادر، شدید و طولانی مدت بوده و سبب ناتوانی فرد خواهد شد. بیش تر موارد CPRS در اثر آسیب به اعصاب منتقل کننده حس درد اتفاق میافتند. در برخی افراد آسیب عصبی واضح است، اما در برخی دیگر ممکن است محل آسیب به طور دقیق مشخص نباشد.
آتروفی سودک معمولا در اندام فوقانی رخ میدهد؛ با این حال ممکن است اندام تحتانی را نیز تحت تاثیر قرار دهد. فرد ممکن است در انگشتان ، دست ها، آرنج ها، شانه ها، پاها و باسن خود احساس درد داشته باشد. علائم شامل موارد زیر است:
- درد: فرد دچار درد خودبخودی میشود؛ این درد ممکن است ثابت باشد یا با فعالیت فرد دچار نوسان شود. ناحیه آسیب دیده اغلب حساس بوده و پس از یک لمس سطحی یا تماس بدنی طبیعی، فرد را دچار دردی شدید در ناحیه آسیب دیده کند. محرکهای خفیف همچون خراشیدن سنجاق سبب ایجاد دردی شدید و طول کشنده در آن محل خواهند شد. این درد با درد حاصل از ضربه به ناحیه آسیب دیده، فرق میکند و ماندگارتر است. این افراد دچار حس سوزن سوزن شدن در اندام میشوند. حتی اگر ناحیه آسیب دیده کوچک هم باشد با گذشت زمان ممکن است درد گسترش یابد. در موارد نادر، درد و سایر علائم منطبق بر محل آسیب دیده، در اندام مقابل بروز مییابند که به این نوع درد، درد آینه ای میگویند. درد آینه ای شدت کمتری داشته و با بهبودی اعصاب آسیب دیده برطرف میشود.
- تغییرات پوستی: پوست فرد در ناحیه آسیب دیده ممکن است سردتر یا گرم تر از نقاط دیگر بدن باشد. تغییرات رنگ به شکل قرمزی، کبودی، رنگ پریدگی، خاکستری شدن و آبی شدن پوست، خود را نشان میدهند. همچنین به دلیل کاهش میزان اکسیژن رسانی جلدی، پوست فرد براق و خشک با ضخامتی متغیر نسبت به حالت عادی میشود. الگوی رشد ناخن و مو در ناحیه آسیب دیده تغییر میکند. این تغییرات میتواند به صورت افزایش یا کاهش رشد مو و ناخن باشد. ناحیه آسیب دیده میتواند دچار افزایش یا کاهش تعریق شود. همه ی این تغییرات، به دلیل اختلال در عملکرد اعصاب کنترل کننده جریان خون اتفاق میافتند.
- خشکی مفاصل: کاهش تحرک و استفاده از مفصل منجر به کاهش انعطاف پذیری تاندونها و لیگامانها میشود. این تاندونها و لیگامانها ممکن است سبب تحریک اعصاب و ایجاد درد شوند.
- تغییرات استخوانی: این تغییرات به صورت شکننده شدن استخوانها یا رشد بیش از حد استخوانها میباشد. در این بیماری استخوانها از اعصاب آسیب دیده سیگنالهایی دریافت میکنند که آنها را وادار به جذب استخوانها یا استخوان سازی میکند. تغییرات استخوانی در عکس ساده رادیوگرافی و سایر تصویربرداریها قابل مشاهده هستند.
- تغییرات عضلانی: خستگی، اسپاسم و آتروفی، از جمله تغییراتی هستند که طی آتروفی سودک در ناحیه آسیب دیده ایجاد میشوند. در اکثر افراد مبتلا به آتروفی سودک، آسیب مستقیم به رشتههای عصبی کنترل کننده حرکت عضلات دیده نمیشود و تغییرات فوق به علت درد، جریان خون ناکافی، التهاب شدید و ناهماهنگیهای سنسورهای حسی عضلات اتفاق میافتند. در برخی موارد نادر، فرد ممکن است دچار لرزش و دیستونی در ناحیه آسیب دیده شود. اکثر تغییرات با بهبود بیماری، خود به خود برطرف میشوند؛ با این حال ممکن است برخی افراد برای بهبود انعطاف پذیری تاندون ها، نیازمند جراحیهای ارتوپدی باشند.
علل آتروفی سودک
- شکستگی ها: شکستگیها به خصوص شکستگی مچ دست، شایع ترین علت ایجاد آتروفی سودک میباشند. اعصاب به دلیل جابجایی استخوان، تماس آسیبزا با قطعات خرد شده استخوان یا اثر فشاری گچهای خیلی سفت دچار آسیب میشوند. گچهای سفت یا دردناک باید سریعا باز شوند تا از بروز آتروفی سودک جلوگیری شود.
- جراحی ها: زخمهای جراحی و بخیهها میتوانند سبب ایجاد آسیب به اعصاب شوند.
- دررفتگی مفاصل
- بریدگیها و سوختگی ها
- آمپوتاسیون یا قطع اندام
- بی حرکتی در اندام ها
- تروماهای نافذ
- شوک
- حمله قلبی
- فشار روی اعصاب
- رادیوتراپی
- عفونت ها
تشخیص آتروفی سودک
هیچ تست مشخص و قطعی برای تشخیص آتروفی سودک وجود ندارد. پزشک معالج با توجه به سوابق پزشکی، معاینات بالینی و تستهای مختلف به تشخیص آتروفی سودک میرسد. تشخیص زودهنگام برای جلوگیری از پیشرفت بیماری بسیار مهم میباشد. پزشک معالج ممکن است تستهای زیر را درخواست کند:
- اسکن استخوان
- MRI
- X-RAY
- تستهای مربوط به سیستم سمپاتیک
- اندازهگیری دمای پوست
پزشک بیماریهای دیگری را که تظاهرات مشابه آتروفی سودک دارند بررسی و رد میکند، این بیماریها عبارتند از:
- آرتریت
- بیماری لایم
- بیماریهای عضلانی
- وجود لخته درون وریدها
- پلی نوروپاتی ها
درمان آتروفی سودک
درمان با توجه به علائم متفاوت بوده و آنچه مهم است جلوگیری از پیشرفت بیماری میباشد. درمان شامل موارد زیر میباشد:
- مداخلههای پزشکی: شامل بیوفیدبک، بلوک کردن اعصاب محیطی، سمپاتکتومی، تحریک طناب نخاعی و تحریک عمقی مغز.
- درمانهای دارویی: شامل داروهای ضد صرع، داروهای ضد افسردگی، بتابلوکرها، بنزودیازپین ها، بیس فسفونات ها، گوانتیدین، تثبیت کنندههای غشا، شل کنندههای عضلانی، اپیوئید ها، NSAIDs، استروئید سیستمیک، بی حس کنندههای موضعی و وازودیلاتورها.
- روان درمانی